vaan de Mestreechter Taol
Zinne
In besjrijvinge vaan dialekte geit de mieste aondach oet nao de spraokklaanke, de vörmlier en de beteikenis vaan de wäörd. Euver syntaxis, dat wèlt zègke euver zinne en zinsconstructies, weurt, euver ’t algemein, wieneg of niks gezag. In 2000 is bij ’t Meertens Instituut in Amsterdam e nui projek vaan start gegaange: SAND (Syntactische Atlas van de Nederlandse Dialecten). De bedoeling vaan dit projek is versjèlle in zinsbouw in kaart te bringe. Dezen Atlas zal ouch informa- tie euver de syntaxis vaan ’t Mestreechs versjaffe.
De reie boerum dialekbesjrijvinge zoe wieneg informatie euver syntaxis geve is simpel: dialekte wieke, wat de constructie vaan zinne betröf, miestal neet of nauweleks aof vaan de standaardtaol.
In awwer Mestreechs vinde v’r zinsconstructies die allewijl neet mie gebruuk weure. Zoe gief Endepols in z’nen Diksjenaer de volgende veurbeelde:
Iech höb / had ’t ’m gezag gegad
Ik heb / had het hem gezegd
Iech en weit ’t neet
Ik weet het niet
Iech en doon ’t neet
Ik doe het niet
De syntaxis vaan ’t modern Mestreechs liekent zoe väöl op dee vaan ’t Standaardnederlands tot ’t lesteg is um versjèlle te vinde. Toch wiek ’t Mestreechs op e paar punte aof. Dat betröf, beveurbeeld:
1. ’t gebruuk vaan de voogwäörd of en tot in bijzinne. De ANS (p.319) sprik hei vaan ‘regionaal informeel taalgebruik’.
Veurbeelde:
Heer vroog wee of iech gezeen had
Hij vroeg wie ik gezien had
Wètstiech wie laat of ’t is?
Weet jij hoe laat het is?
Zuuch ins wie sjoen tot de zon sjijnt
Kijk eens hoe mooi de zon schijnt
Iech hoort wie good tot heer Ingels spraok
Ik hoorde hoe goed hij Engels sprak
2. zinne boe-in ’t Nederlands woord er gein Mestreechse vertaoling krijg:
Veurbeelde:
Zie zuster zuut altied good oet
Zijn zus ziet er altijd goed uit
Wienie vertrèk ’nen trein nao Amsterdam?
Wanneer vertrekt er een trein naar Amsterdam?
Es niks mie te doen is, goon v’r nao hoes
Als er niets meer te doen is, gaan we naar huis
Iech kin dee video wel gebruke, want iech höb nog geine
Ik kan die video wel gebruiken, want ik heb er nog geen
Wèlste die pen of höbste al ein?
Wil je die pen of heb je er al een?
3. ’t gebruuk vaan wederkierende veurnaomwäörd in väöl zinne boe ze in ’t Nederlands oontbreke. Veurbeelde:
V’r drinke us nog e gleeske
Wij drinken nog een glaasje
Doeg t’ch d’ne jas oet
Trek je jas uit
Ze heet z’ch nog get bestèld
Ze heeft nog wat besteld
Iech gaon m’ch de gezèt leze
Ik ga de krant lezen
4. ’t gebruuk vaan de constructie ’t gief, die in ’t Nederlands correspondeert mèt er is / er zijn:
Veurbeelde:
’t Gief in Mestreech väöl sjoen, aw hoezer
Er zijn in Maastricht veel mooie, oude huizen
5. ’t gebruuk vaan ’m in:
Dao geit ’t ’m neet um
Daar gaat het niet om
Dao zit ’t ’m in
Dat is het juist
6. veurbeelde wie de volgende (die in d’n Diksjenaer vaan Endepols te vinde zien oonder zich) klinke allewijl get awwerwèts:
’t Sliep zich good dao
Men kan daar goed slapen
Dat zeet zich neet
Dat zegt men niet
Dat deit zich neet
Dat doet men niet
Tot dees constructie al hiel aajd is bliek oet ’t feit tot ze ouch al in ’t Sermoen euver de Weurd veurkump:
Het babbelt sig goot op Mastreegs, het luig sig goot op Mastreegs, het vlook sig goot op Mastreegs
In het Maastrichts kan men goed babbelen, liegen en vloeken
Woordvolgorde in ’t Mestreechs en ’t Nederlands: ’n vergelieking
Um te laote zien wie groet de euvereinkomste zien tösse de syntaxis vaan ’t Mestreechs en dee vaan ’t Standaardnederlands, vergelieke v’r ze hei op ’t punt vaan de woordvolgorde. V’r beperke us tot veer zinstype: bevestegende zinne, vraogzinne, gebeejende zinne en oetropende zinne.
1. Woordvolgorde in bevestegende zinne
Bevestegende zinne zien zinne boe-in get weurt mètgedeild of beweerd.
Veurbeelde:
Heer heet e book euver de kèrke vaan eus stad gesjreve
Hij heeft een boek over de kerken van onze stad geschreven
V’r höbben euze bompa ’n fles wien veur z’ne verjaordag gegeve
We hebben onze opa een fles wijn voor zijn verjaardag gegeven
Zie zien drei jaor geleie weer trök nao Mestreech gekoume
Zij zijn drie jaar geleden weer terug naar Maastricht gekomen
2. Woordvolgorde in vraogzinne
In vraogende zinne weurt ’n vraog gestèld.
Veurbeelde:
Höbstiech vendaog de gezèt al geleze?
Heb jij vandaag de krant al gelezen?
Wienie wèlt zie mèt us nao dee tentoenstèlling in Aoke goon?
Wanneer wil zij met ons naar die tentoonstelling in Aken gaan?
Had geer häöm dat neet ieder kinne vertèlle?
Had U hem dat niet eerder kunnen vertellen?
3. Woordvolgorde in gebeejende zinne
In gebeejende zinne weurt e verzeuk gedoon of weurt iemand get opgedrage.
Veurbeelde:
Gaank hei noe mer eve zitte
Ga hier nu maar even zitten
Zit neet altied zoe op d’n negel te biete
Zit niet altijd zo op je nagels te bijten
Bis neet zoe bang. Geef miech e muilke
Wees niet zo bang. Geef me een kusje
4. Woordvolgorde in oetropende zinne
In oetropende zinne weurt miestal ’n bepaolde emotie, wie blijdsjap, verbazing of ergernis oetgedrök.
Veurbeelde:
’t Zal d’n dochter mer zien!
Het zal je dochter maar wezen!
Wat höbbe die lui väöl behej!
Wat maken die mensen veel poeha!
Gelache tot v’r höbbe!
Gelachen dat we hebben!
In alle veurbeelde die hei-bove zien gegeve is de volgorde vaan de wäörd in ’t Mestreechs perceis ’tzelfde es in ’t Nederlands. Zjus wie in ’t Nederlands, kin de woordvolgorde in hiel väöl Mestreechse zinne weure besjreve door middel vaan ’n zoegenaomde ‘tang-constructie’ (ANS, p.1225). In die constructie weure ’n aontal wäörd umgeve door twie werkwoords-vörm (ezzof ze in ’n tang zitte).
Um dat te illustrere zien die vörm hei-oonder vèt gedrök:
Heer heet e book euver de kèrke vaan eus stad gesjreve
Had geer häöm dat neet ieder kinne vertèlle?
Ouch in bijzinne en in zinne die neet beginne mèt ’t oonderwerp heet ’t Mestreechs dezelfde woordvolgorde es ’t Nederlands:
Es iech diech zeen, daan bin iech zoe gelökkeg
Als ik jou zie, dan ben ik zo gelukkig
In 1970 had Mestreech nog gein universiteit
In 1970 had Maastricht nog geen universiteit
Dit hoofstök liet zien tot de grammaticaol structuur vaan ’t Mestreechs nauweleks versjèlt vaan die vaan ’t Standaardnederlands. Mestreechse wäörd, woordgróppe en zinne zien op perceis dezelfde meneer opgebouwd es die vaan ’t Nederlands. Ouch bliek, in tegestèlling tot wat väöl lui dinke, tot de structureel complexiteit vaan ’n dialek neet kleiner is es die vaan de standaardtaol. Dialekte zien gein syntactisch versimpelde ‘taaltjes’.
bevat op dit momint
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |