vaan de Mestreechter Taol
Klemtoen en umlaut
Klemtoen
De regels veur de plaots vaan de klemtoen zien in ’t Mestreechs min of mie ’tzelfde es in ’t Nederlands. Umtot dit regelsysteem vrij ingewikkeld is, beperke v’r us tot de veurnaomste gevalle. Samegestèlde wäörd (wie mooswief) en aofleiinge (wie zwiegerse) blieve boete besjouwing. Opgemèrk moot nog weure tot de klemtoen noets kin valle op lèttergrepe mèt de schwa-klinker. Dat verklaort boerum de klemtoen in vreigele automatisch op de ierste lèttergreep vèlt, in belaove op de veurlèste en in gezèt op de lèste.
De veurnaomste regels zien de volgende:
1. de klemtoen vèlt op de lèste lèttergreep.
Dit petroen vinde v’r veural in wäörd die oetgoon op ’n geslote lèttergreep mèt ’ne lange klinker of ’n combinatie vaan medeklinkers. Veurbeelde (de plaots vaan de klemtoen weurt aongegeve door `):
appe`tiet - eetlust
limme`naad - limonade
as`trant - brutaal
naove`nant - navenant
avve`kaot - advocaat
ringe`laot - reine claude
docu`mint - document
rizzel`taot - resultaat
cón`tent - tevreden
si`gaar - sigaar
ge`zoond - gezond
stra`pats - kattekwaad
2. de klemtoen vèlt op de veurlèste lèttergreep.
Dat is miestal ’t geval in wäörd boevaan de lèste lèttergreep ope is. Veurbeelde:
alle`gasie - kouwe drukte
ke`missie - boodschap
`boezjie - kaars
kóm`passie - medelijden
`bompa - opa
`kengkee - olielamp
fe`milie - familie
`poorsie - portie
`fieloe - schurk
`tempo - tempo
`govie - politieagent
ve`kantie - vacantie
3. de klemtoen vèlt op de veur-veurlèste lèttergreep.
Dat is ’t geval in wäörd vaan drei of mie lèttergrepe boevaan de lèste lèttegreep geslote en de veurlèste ope is. Veurbeelde:
`alcohol - alcohol
`annenas - ananas
`alfabet - alfabet
`kandeleer - kandelaar
`almenak - almanak
`marathon - marathon
Op dees regels bestoon nogal get oetzunderinge.
Veurbeelde:
a`merika - amerika
ta`bleau - tableau
`dominee - dominee
port(e)me`nee - portemonnee
dra`po - vlag
romme`doe - Limburgse stinkkaas
pâ`té - pâté
zjubbe`lei - jubileum
In ’n aontal Mestreechse wäörd vèlt de klemtoen op ’n aander lèttergreep es in de corresponderende wäörd in ’t Nederlands:
ac`cordeon - accordeon
`kannepee - canapé
al`taor - altaar
karne`val - carnaval
`bieljart(e) - biljart(en)
keers`daag - kerstdag
`elend - ellende
nej`eers - naaister
`fielee - filet
nui`jaor - nieuwjaar
èlle(n)`trik - electriciteit
`pizjema - pyjama
`kaffee - café
`touwbak - tabak
`kajee - schrift
`watbleef - watblieft
perre`plu - paraplu
sympa`thie - sympathie
Umlaut
Umlaut (wat ‘verandering vaan klaank’ beteikent) kinne v’r definiëre es ’n verandering vaan de klinker in e woord. Die verandering treujt, beveurbeeld,op in: book > beuk, sjaol > sjäölke en stóp > stupke.
Umlaut kump in ’t Mestreechs (en in aander Limbörgse dialekte) in de volgende gevalle veur:
1. bij de vörming vaan ’t miervoud vaan väöl zelfstandege naomwäörd:
daag > daog - dagen
nagel > negel - nagels
douf > doeve - duiven
slaag > sleeg - slagen
hood > heuj - hoeden
vogel > veugel - vogels
kop > köp - koppen
woord > wäörd - woorden
loes > luis - luizen
2. bij de vörming vaan verkleinwäörd:
baank > benkske - bankje
kaaf > kejfke - kalfje
boum > buimke - boompje
kamer > kemerke - kamertje
stóp > stupke - stoepje
stool > steulke - stoeltje
3. in aofleiinge:
bakke > bekker - bakker
koupe > kuiper - koper
hoeg > huugde - hoogte
laank > lengte - lengte
haange > henger - hanger
loupe > luip - loop
Verandering vaan klinker vinde v’r ouch in de versjèllende vörm vaan oonregelmaotege werkwäörd. Hei spreke v’r miestal vaan ‘ablaut’ in plaots vaan umlaut. Veurbeelde:
iech eet > diech its - jij eet
iech roop > diech reups - jij roept
iech kom > diech kums - jij komt
iech slaop > diech slieps - jij slaapt
iech loup > diech löps - jij loopt
iech weet > diech wèts - jij weet
bevat op dit momint
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |