D’n invlood vaan ’t Standaardnederlands
Vaanaof ’t begin vaan de 20e iew is d’n invlood vaan ’t Standaardnederlands in eus land wie langer wie groeter gewore. Umtot ’t Standaardnederlands ’t dialek mèt ’t groetste prestiesj is, is dit ten koste gegaange vaan de aander dialekte.
Veur de verbreiing vaan ’t Standaardnederlands is op de ierste plaots de inveuring vaan de ierste lierpliechwèt verantwoordelek. Die woort op 1 jannewarie 1901 vaan krach en dat beteikende tot dialeksprekende kinder op de lieger sjaol oonderwies kraoge in ’t Standaardnederlands, ’n taol die neet hun moojertaol waor. ’nen Twiede factor waor tot de mobiliteit vaan de plattelandsbevolking touwnaom. Lui die langen tied noets boete hun eige dörp waore gewees en die hun dialek dus nog good hadde bewaord, kaome, daank zij de modern verkiersmiddele, väöl dèkser in aonraking mèt sprekers vaan ’t Standaardnederlands. Later woort de rol vaan ’t Standaardnederlands nog groeter, want ’t waor de taol vaan de gezètte, de radio en d’n tèllevisie. Veur dialeksprekers woort ’t Standaardnederlands e soort status-symbool, e communicatiemiddel boemèt ze in de maotsjappij veuroet kóste koume.
Ouch veur ’t Mestreechs heet de verbreiing vaan ’t Standaardnederlands groete gevolge gehad. Dat heet geleid tot wat dialektologe functieverluus en structuurverluus neume. Functieverluus heet te make mèt ’t aofnumme vaan ’t gebruuk wat de lui in ’t dageleks leve vaan hun dialek make. Allewijl weurt ’t Mestreechs nog altied in alle laoge vaan de bevolking gesproke, meh de concurrentie vaan 't Standaardnederlands nump touw. Zoe’n 15 jaor geleie stèlde Münstermann (1986) al vas tot me in ’t Villapark minder dèks Mestreechs spraok es in ’t Blauw Dörp. Mesjiens is dat neet zoe verwoonderlek, want Mestreechs-sprekende awwers zien dèks vaan meining tot ’t neet good is um mèt hun kinder Mestreechs te spreke. Wat daan gebäört besjrijf van der Wal (1992, p. 353) es volg:
‘Een ongunstige ontwikkeling voor het dialect is dat steeds meer ouders in Twente en in andere dialectgebieden hun kinderen in de standaardtaal proberen op te voeden omdat dat beter voor hun toekomst zou zijn. Dat betekent dat de kinderen het dialect vaak pas op straat, van hun leeftijdgenootjes, leren. In feite is de, regionaal gekleurde, standaardtaal hun moedertaal geworden, op basis waarvan ze later het dialect aanleren. Dat dat vaak, vanuit de oude dialectvorm gezien, een ‘gebrekkige’ vorm van dialect is, zal niemand verbazen. De ‘fouten’ die ze maken, worden niet meer gecorrigeerd door het voorbeeld van de ouderen, en dat leidt tot een sterk vereenvoudigde en sterk door de standaardtaal beïnvloede vorm van dialect (structuurverlies). Op deze wijze ontstaat een nieuwe vorm van dialect, een nieuwe dialectische variëteit, gesproken door ‘semi-speakers’.’
Bepaolde maotsjappeleke veranderinge die in Mestreech höbbe plaotsgevoonde zouwe veur ’t gebruuk vaan ’t dialek ouch wel ins groete gevolge kinne höbbe. Oongeveer 48% vaan de lui die in Mestreech woene zien neet in Mestreech gebore. Dat beteikent tot bekans de hèlf vaan alle Mestreechtenere gei Mestreechs sprik, meh Standaardnederlands of ’n aander Limbörgs dialek of ’n vreemde taol (Ingels, Törks of Berbers). Mestreechtenere die Mestreechs spreke weure allewijl, väöl mie es vreuger, bloetgestèld aon ’t Standaardnederlands, neet allein via radio en tèllevisie, meh ouch op hun werk, op straot en in de winkels. Ouch ’t feit tot Mestreechtenere op de plaotseleke radio en tèllevisie regelmaoteg mèt aander Limbörgse dialekte weure geconfronteerd zal op d’n doer consequenties höbbe veur de zuverheid vaan hun Mestreechs.
Wat veur de touwkoms vaan ’t Mestreechs ouch vaan groete beteikenis zouw kinne zien is de koms vaan de Universiteit in 1976. De ‘Universiteit Maastricht’ tèlde in 2000 zoe’n 10.000 studente en ze had 2800 lui in deens. De mieste vaan die studente en hiel väöl personeelslede spreke gei Mestreechs, meh, es (touwkomstege) intellectuele höbbe ze in de stad wel prestiesj. Dat beteikent tot Mestreechtenere geneig zien um deze gróp, wat ’t gebruuk vaan ’t Standaardnederlands betröf, te imitere. En dat zouw weer ten koste kinne goon vaan ’t gebruuk vaan ’t Mestreechs.
Aofgezeen vaan functieverluus is ouch spraoke vaan structuurverluus. Dat wèlt zègke tot ’t dialek veranderinge oondergeit die z’ch veural manifestere in de wäörd en in de vörm vaan wäörd. De vervaanging vaan aw dialekwäörd (beveurbeeld rijstartele) door Nederlandse wäörd (veters) weurt ‘relexificatie’ geneump. Veurbeelde vaan dit soort veranderinge stoon in 't volgende gedeilte.
bevat op dit momint
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67312 |
Spreekwäörd 1628 |