vaan de Mestreechter Taol
Voogwäörd
De functie vaan voogwäörd is wäörd, woordgróppe of zinne mèt ein te verbinde. ’t Voogwoord en, beveurbeeld, heet die functie in erm en riek (‘arm en rijk’).
Miestal weure twie soorte voogwäörd oondersjeie. In de Nederlandse grammatica weure ze ‘nevenschikkend’ en ‘onderschikkend’ geneump.
‘Nevenschikkende’ voogwäörd
Dees voogwäörd kinne wäörd en woordgróppe, meh ouch zinne, mèt ein verbinde.
Tot deze gróp hure:
dus - dus
en - en
of - of
noch - noch
meh - maar
want - want
Veurbeelde:
awwers en kinder - ouders en kinderen
binne of boete - binnen of buiten
hiel sjoen, meh erg deur - heel mooi, maar erg duur
Goon v’r nao de cinema of blieve v’r thoes? - Gaan we naar de bioscoop of blijven we thuis?
Harie kump neet, want heer is kraank - Harrie komt niet, want hij is ziek
‘Onderschikkende’ voogwäörd
Dees voogwäörd verbinde miestal ’nen hoofzin mèt ’ne bijzin. Dat gebäört, beveurbeeld, in de zin:
Eus vrun oet Amsterdam koume dèks nao Mestreech, umtot ze vaan lekker ete hawwe - Onze vrienden uit Amsterdam komen vaak naar Maastricht, omdat ze van lekker eten houden
Hei vörmp ’t voogwoord umtot de verbinding. Mèrk op tot ’t werkwoord in de bijzin (in dit geval hawwe) ouch in ’t Mestreechs altied achteraon kump.
Tot deze gróp hure:
allewel - hoewel
behalve - behalve
es - als
ezzof - alsof
ie(tot) - voordat
intot - zodra
naotot - nadat
naogelang (tot) - naargelang
naovenant (tot) - in aanmerking genomen
of - of
oonderwijl - terwijl
sinds - sinds
tot - dat
um te - om te
umtot - omdat
wie - toen
zoegaw (es) - zodra
zoelang - zolang
zoetot - zodat
Veurbeelde:
Allewel ’t hiel hel regende, zien v’r toch mer gegaange - Hoewel het heel hard regende, zijn we toch maar gegaan
Es m’n grameer e raad had, waor ’t ’n kroukaar (Mestreechs spreekwoord) - Als mijn grootmoeder een wiel had, was ze een kruiwagen (Maastrichts spreekwoord)
Heer gedreug z’ch ezzof heer hei de baas is - Hij gedraagt zich alsof hij hier de baas is
’t Doorde wel twie oor ie (tot) d’n optoch veurbij waor - Het duurde wel twee uur voordat de optocht voorbij was
Intot Pierre binnekaom, zaoge v’r tot ’r ’n striep in had - Zodra Pierre binnenkwam, zagen we dat hij dronken was
De luigs totste doedvèls - Je liegt dat je barst
Commentaar:
’t Voogwoord es kin es volg weure gebruuk:
in de beteikenis ‘als’ (tied):
Es zie langs löp, zwejt ze altied eve - Als zij langs loopt, zwaait ze altijd even
in de beteikenis ‘als’ (conditie):
Es ’t mörge sniet, kom iech neet - Als het morgen sneeuwt, kom ik niet
in de beteikenis ‘dan’:
Bis diech awwer es d’n vrouw? - Ben jij ouder dan je vrouw?
’t Voogwoord tot heet in ’t Mestreechs de volgende beteikenisse:
a.
‘totdat’:
Veer höbbe gewach tot heer thoes kaom - Wij hebben gewacht totdat hij thuis kwam
b.
‘dat’:
Iech weet zeker tot zie luig - Ik weet zeker dat zij liegt
In plaots vaan de combinatie um te (veur e werkwoord) gebruke sommege Mestreechtenere ouch veur te:
Dat is get um te / veur te oonthawwe - Dat is iets om te onthouden
Iech höb geinen tied um te / veur te koke - Ik heb geen tijd om te koken
Heer bleef stoon um / veur aosem te hole - Hij bleef staan om adem te halen
’t Voogwoord wie kin es volg gebruuk weure:
a. In de beteikenis ‘toen’:
Wie v’r aonkaome, waor de bös weg - Toen we aankwamen, was de bus weg
b. In de beteikenis ‘dan’:
Zie is väöl slummer wie heer - Zij is veel slimmer dan hij
c. In de beteikenis ‘zoals’:
Heer sprik wie ze broor - Hij spreekt zoals zijn broer
d. In de beteikenis ‘hoe … hoe’:
Wie langer iech hei woen, wie beter ’t miech bevèlt - Hoe langer ik hier woon, hoe beter het me bevalt
bevat op dit momint
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |