Betrèkkeleke veurnaomwäörd weure gebruuk aon ’t begin vaan ’ne betrèkkeleke bijzin. Betrèkkeleke bijzinne geve informatie euver ’t zelfstandeg naomwoord wat traon veuraofgeit (’t zoegenaomp ‘antecedent’).
Veurbeeld:
Mien awwers höbbe vaöl vrun die in Mestreech woene - Mijn ouders hebben veel vrienden die in Maastricht wonen
In dit veurbeeld gief de betrèkkeleke bijzin (ingeleid door die) mie informatie euver ’t antecedent vrun, naomelek tot ze in Mestreech woene.
De rechter kolom hei-oonder liet zien tot ’t betrèkkelek veurnaomwoord aofhingk vaan ’t soort antecedent wat veuraofgeit.
Antecedent Betrèkkeleke bijzin weurt ingeleid door: Zelfstandeg naomwoord
Inkelvoud
mannelek: dee
vrouwelek: die
oonzijdeg: wat / dat
Miervoud die
Veurbeelde:
De maan dee us de weeg vroog waor ’ne boetelender - De man die ons de weg vroeg was een buitenlander
Kins diech ’n vrouw die Prinses Carnaval zouw wèlle weure? - Ken jij een vrouw die Prinses Carnaval zou willen worden?
’t Hoes wat / dat ze höbbe gekoch ligk in Hier - Het huis dat ze hebben gekocht ligt in Heer
Lui die häöm kinne vinden ’m ’ne puime - Mensen die hem kennen vinden hem een sul
Commentaar: Wat weurt gebruuk nao de antecedente alles, get en niks en ouch es ’t antecedent ’ne ganse zin is.
Veurbeelde:
Alles wat zie zeet is geloge - Alles wat zij zegt is gelogen
Heer deit noets get wat neet maag - Hij doet nooit iets wat niet mag
Jean kump altied te laat, wat us vreiselek sjaggerneert - Jean komt altijd te laat, wat ons vreselijk ergert
Nao ’n oonzijdeg zelfstandeg naomwoord in ’t inkelvoud vinde v’r in plaots vaan wat ouch dat: ’t hoes dat… (‘het huis dat…’).
Karakteristiek veur ’t ‘Laank Mestreechs’ zien de combinaties dee wat en die wat en ’t gebruuk vaan wat nao e mannelek of vrouwelek zelfstandeg naomwoord in ’t inkelvoud. Veurbeelde:
De maan (dee) wat dat zag … - De man die dat zei …
’n Vrouw (die) wat heer kós … - Een vrouw die hij kende …
Lui die wat hasj rouke … - Mensen die hasj roken …
Degene(n) die correspondeert in ’t Mestreechs mèt deginnege dee (mannelek inkelvoud), deginnege die (vrouwelek inkelvoud) en deginnege die (miervoud). Dees vörm zien allewijl neet mie zoe frequent. Väöl Mestreechtenere vervaange ze door degene dee / die.
Veurbeelde:
Deginnege dee / die zoeget zeet is neet good wies - Degene die zoiets zegt is niet goed wijs
Deginnege die wèlle mètdoen mote noe vertrèkke - Degenen die willen meedoen moeten nu vertrekken
In plaots vaan deginnege dee / die en datginnege wat vinde v’r ouch, respectievelek, wee en wat:
Wee ’t wèt maag ’t zègke - Wie het weet mag het zeggen
Wat geer dao zègk klop oongeveer - Wat U daar zegt klopt ongeveer
In ’t Nederlands kinne betrèkkelekke bijzinne ouch weure ingeleid door waar of door samestèllinge mèt waar- es ierste illemint: waarmee, waardoor, etc. In ’t Mestreechs gebruke v’r boe of samestèllinge mèt boe + veurzètsel.
De veurbeelde illustrere tot de twie illeminte in ’t Mestreechs altied kinne weure gesjeie.
Veurbeelde:
De straot boe zie woent kump oet op de Vriethof - De straat waar zij woont komt uit op het Vrijthof
De vrouw boe-op heer verleef is / boe heer verleef op is kump oet Aoke - De vrouw op wie hij verliefd is komt uit Aken
Is dit ’t book boe-euver zie ’t had / boe zie ’t euver had? - Is dit het boek waarover zij het had / waar zij het over had?
’t Nederlands betrèkkelek veurnaomwoord wiens / wier correspondeert in ’t Mestreechs mèt dee z’n(e) en die häör(e) in ’t inkelvoud en mèt die hun(ne) in ’t miervoud:
Miene collega, dee z’ne fiets waor gestole, mós nao ze werk loupe - Mijn collega, wiens fiets was gestolen, moest naar zijn werk lopen
Neve us woent ’n vrouw die häöre maan is veroongelök - Naast ons woont een vrouw wier man is verongelukt
Veer höbbe vrun die hun kinder in Amerika woene - Wij hebben vrienden wier kinderen in Amerika wonen
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |