Wat de spelling vaan ’t Mestreechs betröf, dao is in de loup vaan d’n tied hiel get euver gezag en gesjreve. Veur d’n oorlog höbbe sjrijvers wie Jaspar en Tuinstra z’ch al mèt ’t probleem bezeggehawwe. Oonder d’n titel ‘Wie moote veer eus dialekte sjrieve?’ publiceerde zie versjèllende artikele in Veldeke. Ouch daonao is aon de spelling vaan ’t Mestreechs de nudege aondach gegeve, beveurbeeld door Shepherd (1946), Endepols (1955), Dumoulin en Coumans (1986) en Bovens (1986). De spelling vaan ’t Mestreechs is ’t bèste besjreve door Pol Brounts en Phil Dumoulin in hun book Speulentere Spelle (1992).
Langen tied had ’t Mestreechs gein officieel spelling. Dao kaom in 1999 verandering in. Op 5 november vaan dat jaor woort, bij gelegenheid vaan d’n 80e verjaordaag vaan Pol Brounts, de spelling die heer en Phil Dumoulin in Speulentere Spelle hadde veurgestèld, tot officieel spelling vaan ’t Mestreechs verheve. Dat gebäörde bij Besluut vaan ’t College vaan Börgemeister en Wèthawwers vaan Mestreech.
Op de gesjiedenis vaan de Mestreechse spelling kinne v’r hei neet oetgebreid ingoon. Twie beuk verdene evels toch wel get mie aondach. Dat zien d’n Diksjenaer vaan Endepols en Speulentere Spelle vaan Pol Brounts en Phil Dumoulin.
D’n Diksjenaer vaan Endepols moot hei geneump weure umtot dit book veur de spelling vaan ’t Mestreechs ’n groete rol heet gespäöld, al waor ’t allein mer umtot ederein dee in ’t Mestreechs sjrijf dat book heet geconsulteerd. Op dees meneer heet Endepols zeker gezörg veur ’n zeker maote vaan uniformiteit.
In zienen Diksjenaer, dee in 1955 versjeen, volg Endepols (in hoofzaak althans) de ‘Aanwijzingen voor de Spelling der Limburgse Dialekten’ oet 1941. Op e paar punte wiek heer vaan die spelling aof.
Endepols geit devaan oet tot Mestreechse spraokklaanke die ouch in ’t Nederlands veurkoume mèt dezelfde spellingteikes es in ’t Nederlands mote weure gesjreve.
Veur de spelling vaan typisch Mestreechse klaanke weure de volgende extra spellingsymbole gebruuk (de veurbeelde zien vaan Endepols):
Veur klinkers:
ae: kónzaer, fjaer
ao: aom, baon, sjaop
äö: bäönsje, sjäöp, wäögske
ó: (sleiptoen): hónd, ónder, grónd
ó: (stoettoen): króp, dóf, bókke
ö: dölle, köpke, stök è: bèd, lègke, zètte
Veur medeklinkers:
gk: brögke, zègke, rögke
sj: sjeel, sjaw, sjaop
zj: zjelap, zjo, zjus
Endepols gebruuk ’tzelfde teike (ó) veur de klinkers in hónd en knóp. Volges häöm versjèlle die allein wat toen betröf. De spelling oo in hoond wijs heer aof.
De lèttercombinatie ae in kónzaer, milletaer en vokabulaer klink wie de klinker è in ’t Frans woord mère. Volgens Endepols is dat ’nen aandere klaank es de klinker è in mèt.
De lèttercombinatie gk steit veur de middelste klaank in zègke en brögke (oetgesproke es de g vaan ’t Frans woord garçon).
Umtot d’n twieklaank in de Nederlandse wäörd paus en kous in ’t Mestreechs op dezelfde meneer weurt oetgesproke, gebruuk Endepols mer ein spelling: ou (dus: pous en kous).
Wäörd die in ’t Nederlands -uw in de spelling höbbe (beveurbeeld eeuw en schreeuwen) kriege in ’t Mestreechs altied -w (beveurbeeld iew en sjriewe).
In lèttergrepe zoonder klemtoen hure v’r in ’t Nederlands en in ’t Mestreechs dèks de klinker vaan ’t woord de, beveurbeeld in de ierste lèttergrepe vaan begin en Mestreech. In ’t Nederlands kin dee klinker op versjèllende menere weure gespeld: es a, e, i, o, u en ij. Endepols gebruuk in väöl gevalle (meh neet altied) de lètter e, beveurbeeld in medam, kepot en seldaot. In wäörd die in ’t Nederlands d’n oetgaank -ig of -lijk höbbe heet heer de spelling mèt i, wie in gezèllig, mechtig, herhaoldelik en köstelik.
In de oonbeklemtoende lèttergreep vaan wäörd wie berg, kèrk en werm heet Endepols ’n extra e. Heer spelt die wäörd dus es berreg, kèrrek en werrem.
In twie opziechte wiek Endepols aof vaan de Veldeke-spelling vaan 1941. Op de ierste plaots vervingk heer de lèttercombinatie gk (beveurbeeld in brögke) aon ’t ind vaan wäörd door de lètter k (beveurbeeld in brök). Eigelek is dat terech, want v’r spreke dao ’n k oet.
De twiede aofwieking betröf ’t gebruuk vaan de lètter j (boe de Veldeke-spelling vaan 1941 i heet), beveurbeeld in aajd, foj, keuj en roej. In wäörd die mèt ij, ei en ui weure gesjreve heet Endepols nog ’n extra j. Veurbeelde: galerijj, bijj, eij en luij. Heer is vaan meining tot de spelling mèt j de klaank in kwestie beter weergief, meh wijs de spelling zoonder j neet aof.
Wäörd oet aander taole, veural wäörd oet ’t Frans, kriege bij Endepols ’n spelling die is aongepas aon de oetspraok die ze in ’t Mestreechs höbbe gekrege.
Veurbeelde:
kaffee - café
loosj - loge
mesjeu - monsieur
polletiek - politiek
sjariteit - charité
sjiek - chic
twalèt - toilet
zjakkèt - jacquet
In aander gevalle gief heer dèks mie es ein spelling. Zoe vinde v’r veur ‘concert’ de spellinge kónzert, kónsert, kónzaer en kónsaer en veur ‘pardon’ de spellinge pardóng, perdóng en perdón.
Ouch dit book is veur de spelling vaan ’t Mestreechs hiel belangriek en verdeent ’t um hei apaart te weure
vermeld. Speulentere Spelle versjeen in 1992. ’t Is gebaseerd op de Aanwijzingen voor de Spelling van de Limburgse Dialekten vaan Jan Nottten oet 1983. Wie hei-bove al is gezag, is de spelling die in Speulentere Spelle weurt besjreve in 1999 de officieel spelling vaan ’t Mestreechs gewore.
Brounts en Dumoulin zien vaan meining tot de oetgaankspunte vaan Notten ouch op de spelling vaan ’t Mestreechs vaan touwpassing zien: ze moot bruukbaar, lierbaar en herkinbaar zien. In Speulentere Spelle geve de sjrijvers ’n euverziech vaan de spelling en de oetspraok vaan de spraokklaanke vaan ’t Mestreechs en vergelieke ze die mèt die vaan ’t Nederlands. In twie hoofstökke behandele ze ouch get probleemgevalle en wat zie ‘vreigelerije’ neume.
Dit book geit primair euver de spelling en neet euver ’t klaanksysteem vaan ’t Mestreechs. De spraokklaanke koume wel aon de orde, meh ’t geit in de ierste plaots euver de vraog wie ze gespeld weure en neet, beveurbeeld, euver de vraog welke combinaties ze in ’t Mestreechs mèt ein kinne vörme.
Boe ze dat nudeg vinde geve Brounts en Dumoulin kritiek op Endepols en wieke ze aof vaan de spelling die heer in z’nen Diksjenaer hanteert. De veurnaomste punte vaan die kritiek kinne es volg weure samegevat:
1. Brounts en Dumoulin zien ’t neet ins mèt de spelling ó, die Endepols hanteert in wäörd wie hónd en mónd (en ouch in alle wäörd die beginne mèt ón- en ónt-, beveurbeeld óngemaak, óntvalle, etc.). Zie preferere de spelling mèt oo (dus hoond, moond, etc.), umtot zie in die wäörd ’nen aandere klaank hure es de klinker ó vaan póp;
2. ze zien ’t evemin ins mèt Endepols es heer ó spelt in wäörd wie blóm, dóm, kóp en stóm. Brounts en Dumoulin spelle die wäörd met o (de klinker in sop);
3. in tegestèlling tot Endepols gebruke zie gein extra j in de spelling vaan ei, ij en ui. Dus zie spelle: wei, blij, lui. Zie volge Endepols wel es heer, in aofwieking vaan de spelling vaan ’t Nederlands, ’n j sjrijf in aaj, aj, ooj, oj, etc.;
4. Endepols heet dezelfde spelling (ou) in kous en pous. Brounts en Dumoulin stèlle veur um de spelling vaan ’t Nederlands te volge in dit soort gevalle. Dus: kous en paus;
5. ze handhave de spelling gk vaan Endepols in brögke en zègke, meh, in aofwieking vaan Endepols, gebruke ze die spelling ouch aon ’t ind vaan wäörd, beveurbeeld in brögk en ligk;
6. ze sjrieve ’n e in de achtervoogsels -lek en -eg, boe Endepols ’n i heet. Dus: lielek en aordeg;
7. ze preferere de spelling zoonder extra e in kèrk, mèlk, walm, etc., in aofwieking vaan Endepols, dee kèrrek, mèllek en wallem spelt;
8. de spelling ae, die Endepols hanteert in wäörd wie diksjenaer en kónzaer, numme zie neet euver.
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |