vaan de Mestreechter Taol
Stoettoen en sleiptoen
Ein vaan de mies karakteristieke eigensjappe vaan ’t Mestreechs is ’t gebruuk vaan stoettoen en sleiptoen. Veur sprekers vaan ’t Standaardnederlands is ’t hiel lesteg um good Mestreechs te liere. Ze mote, beveurbeeld, wäörd liere die aonleiing geve tot misverstand.Vergeliek de wäörd in de volgende lies:
Nederlands Mestreechs
bloed blood
bloot bloet
rood roet
dood doed
doet deit
kreng kring
kring krink
horen hure
huren heure
hoeren hore
eh wat nog väöl lesteger is, is de oetspraok. Dat kump neet allein umtot ’t Mestreechs spraokklaanke heet die ’t Nederlands neet kint, meh dat ligk ouch aon ’t feit tot ’t Mestreechs ’t versjijnsel stoettoen / sleiptoen heet.
Wee ’ne cursus Mestreechs volg lök ’t dèks nog wel um de klaanke min of mie te liere, meh mèt stoettoen en sleiptoen blijf me miestal de groetste meujte höbbe.
’t Gebruuk vaan stoettoen en sleiptoen is ’n typische eigensjap vaan ’t Mestreechs, meh ’t is neet uniek. E vergeliekbaar versjijnsel kump ouch veur in aander taole, beveurbeeld in ’t Zweeds, ’t Noors en ’t Litouws. ’t Stoettoen/sleiptoen contras is ouch, in versjèllende variante, te vinde in dialekte in Nederlands-Limbörg (beveurbeeld Remund en Vinlo), in Belsj-Limbörg en in Duitsland (Goossens, 1977, Weijnen, 1991, Gussenhoven en van der Vliet, 1999, Gussenhoven, 2000).
’t Versjèl tösse stoettoen en sleiptoen weurt miestal besjreve es e versjèl in lengte: e woord wat mèt stoettoen weurt oetgesproke, beveurbeeld bal (‘dansfeest’), weurt korter aongehawwe es e woord wat sleiptoen krijg, beveurbeeld bal (‘speelbal’). Toch is lengte neet ’t einegste versjèl tösse e woord mèt stoettoen en e woord wat sleiptoen heet. Toenhuugde en de kwaliteit vaan de klinker (of twieklaank) zien ouch aanders. Dit lèste punt weurt dudelek es v’r luustere nao de oetspraok vaan de volgende wäörd:
Stoettoen Sleiptoen
bein - benen bein - been
douf - duif douf - doof
(diech) struis - jij strooit (De Vogel) Struys - De Struisvogel
In de wäörd in de linker kolom (mèt stoettoen) hure v’r dudelek de twieklaanke ei, ou en ui. Meh in de wäörd in de rechter kolom (mèt sleiptoen) hure v’r geinen twieklaank, meh ’ne klinker. Dit versjijnsel steit bekind es ‘monoftongering’.
De mieste Mestreechse wäörd höbben altied, óf stoettoen, óf sleiptoen.
Veurbeelde:
Altied stoettoen Altied sleiptoen
bang - bang boum - boom
bel - bel breid - breed
drei - drie poor - prei
lol - plezier reus - reus
stum - stem tant - tante
’t Gief ’n aontal wäörd in ’t Mestreechs die in ein beteikenis stoettoen höbbe en in ’n aander beteikenis sleiptoen. Zoe heet ’t Mestreechs e klein aontal zelfstandege naomwäörd boevaan de vörm veur ’t miervoud stoettoen heet, terwijl dee veur ’t inkelvoud mèt sleiptoen weurt oetgesproke. Veurbeelde:
Stoettoen: miervoud Sleiptoen: inkelvoud
bein - benen bein - been
erm - armen erm - arm
peerd - paarden peerd - paard
stein - stenen stein - steen
weeg - wegen weeg - weg
’t Mestreechs heet ouch e vrij groet aontal wäörd die, wat hun klaanke betröf, identiek zien, meh boevaan de beteikenis aofhingk vaan d’n toen boemèt ze weure oetgesproke. Veurbeelde:
Stoettoen Sleiptoen
beuk - boeken beuk - beuk
breuk - broeken breuk - breuk
douf - duif douf - doof
eike - eitje eike - eiken
leve - lieve leve - leven
leie - leiden lije - lijden
oug - oog ouch - ook
sjijf - schijf sjeif - scheef
speule - spoelen speule - spelen
veer - veer veer - wij
veule - voelen veule - veulen
wint - wint wind - wind
zege - zagen zege - zegen
zin - stemming zin - verlangen
Bij ’n aontal bijvoogleke naomwäörd hingk ’t gebruuk vaan stoettoen of sleiptoen aof vaan hun functie. Tot deze gróp hure o.a. erm (‘arm’), lui (‘lui’) en werm (‘warm’). Zoe heet ’t woord erm stoettoen in:
’nen erme maan - een arme man
’n erm vrouw - een arme vrouw
erm kinder - arme kindere
meh sleiptoen in:
Dat is ’n erm keend - Dat is een arm kind
Die len zien erm - Die landen zijn arm
Sommege bijvoogleke naomwäörd kriege, es ze es bijwoord weure gebruuk,sleiptoen, beveurbeeld sjeel in:
Loer neet zoe sjeel - Kijk niet zo scheel
Neet alle wäörd höbbe ’t contras tösse stoettoen en sleiptoen. ’t Kump neet veur in oonbeklemtoende lèttergrepe en is beperk tot wäörd mèt de volgende klaanke (Gussenhoven en Aarts, 1999):
1. de korte klinkers a, e, è, i, o, ö en u, gevolg door l, m, n, ng of r. De korte klinker ó, wie in stóp (‘stoep’), heet altied stoettoen. Veurbeelde:
Stoettoen Sleiptoen
bal - dansfeest bal - speelbal
berg - bergen berg - berg
stèl - stil stèl - stel
(heer) vingk - (hij) vangt vink - vink
wins - winst wins - wens
stumke - stemmetje stumpke - worstje
wörm - wormen wörm - worm
Commentaar: ’t Versjèl in oetspraok tösse de klinkers vaan de volgende wäörd is ’n kwestie vaan lengte, neet vaan toen:
zie - zee zie - zij
roed - rood roet - ruit
bruudsje - broodje bruutsje - bruidje
2. de lang klinkers aa, ee, eu en oo. Veurbeelde:
Stoettoen Sleiptoen
(heer) slaag - (hij) slaagt slaag - slag
gebeed - gebied gebeet - gebit
deur - duur deur - deur
hoof - hoofd hoof - tuin
3. de twieklaanke ei, ou en ui. Veurbeelde:
Stoettoen Sleiptoen
bij - bij bij - dichtbij
sjouw - schoorsteen sjouw - lelijk
lui - mensen lui - afkerig van werk
’t Mestreechs maak neet altied gebruuk vaan de meugelekheid um door middel vaan stoettoen / sleiptoen beteikenisoondersjeid te make. Zoe versjèlle de wäörd beer (‘bier’) en beer (‘beer’) in beteikenis, meh ze weure alle twie mèt stoettoen oetgesproke. Keers (‘kaars’) en keers (‘kers’) höbbe alle twie sleiptoen, meh versjèllende beteikenisse.
bevat op dit momint
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |