De werkwäörd vaan ’t Mestreechs kinne v’r, zjus wie die vaan ’t Standaard- nederlands, in de volgende gróppe verdeile: zelfstandege werkwäörd, hölp- werkwäörd, koppelwerkwäörd en reflexief werkwäörd. Umtot de versjèlle mèt ’t Nederlands klein zien, hove v’r hei neet in detail op die classificatie in te goon.
Zelfstandege werkwäörd kinne in ‘n zin op ziech veurkoume. Ze bringe de kern vaan de beteikenis vaan dee zin tot oetdrökking. Dat is ’t geval in de volgende veurbeelde, boe de werkwäörd leze en vertrèkke es zelfstandege werkwäörd fungere:
Miene pa leus edere mörge de gezèt
Mijn vader leest iedere morgen de krant
Veer vertrèkke venaovend
Wij vertrekken vanavond
Hölpwerkwäörd kinne in ‘n zin neet allein stoon, meh weure altied vergezèld door e zelfstandeg werkwoord. De hölpfunctie die ze höbbe besteit dao-oet tot ze de beteikenis vaan ’t zelfstandeg werkwoord wijer specificere. In de volgende veurbeelde fungere leze en vertrèkke es zelfstandege werkwäörd. De hölp-werkwäörd zien, respectievelek, höbbe en mote. Höbbe gief aon tot de activiteit vaan ’t leze veurbij is. Mote wijs op de noedzaak vaan ’t vertrèk:
Veer höbbe häöre breef geleze
Wij hebben haar brief gelezen
Ze mote mörge vertrèkke
Ze moeten morgen vertrekken
In ‘n zin kin mie es ein hölpwerkwoord stoon:
Ze heet noets kinne wene
Ze heeft nooit kunnen wennen
Tot de hölpwerkwäörd hure o.a.:
höbbe - hebben
hove - hoeven
kinne - kunnen
mage - mogen
mote - moeten
wèlle - willen
weur(d)e - worden
zalle /zölle - zullen
zien - zijn
Koppelwerkwäörd versjèlle vaan zelfstandege werkwäörd umtot ze in ‘n zin ’n koppelfunctie höbbe: ze verbinde ’t oonderwerp vaan de zin mèt e volgend ille- mint, miestal e zelfstandeg naomwoord of e bijvooglek naomwoord.
Veurbeelde:
Mestreechtenere zien dèks chauvinistisch
Maastrichtenaren zijn vaak chauvinistisch
Hunne zoon weurt avvekaot
Hun zoon wordt advocaat
De veurzitter hèt Smeets
De voorzitter heet Smeets
Tot de koppelwerkwäörd hure o.a. :
blieke - blijken
blieve - blijven
heite - heten
sjijne - schijnen
weur(d)e - worden
zien - zijn
Sommege werkwäörd kinne tot versjèllende categorieje hure. Zoe is blieve e zelfstandeg werkwoord in:
Heer blijf altied erg lang
Hij blijft altijd erg lang
Meh e koppelwerkwoord in:
Heer blijf optimistisch
Hij blijft optimistisch
Reflexief werkwäörd (ouch wel wederkierende werkwäörd geneump) kinne in de oonbepaolde wijs weure gecombineerd mèt ’t wederkierend veurnaomwoord ziech. Sommege werkwäörd koumen allein veur mèt e wederkierend veurnaomwoord en zien dus verpliech wederkierend.
Veurbeelde:
ziech oontferme
zich ontfermen
ziech vergriepe
zich vergrijpen
ziech bókke
zich bukken
ziech verslikke
zich verslikken
ziech verdaole
zich vergissen
ziech bemeuje
zich bemoeien
Veurbeelde:
Bók d’ch ins
Buk je eens
Iech had m’ch verdaold
Ik had me vergist.
Bemeuj d’ch dao neet mèt
Bemoei je daar niet mee
Aander werkwäörd kinne al of neet wederkierend zien:
(ziech) aonstèlle
(zich) aanstellen
(ziech) verstómpele
(zich) verstoppen
Veurbeelde:
Stèl d’ch neet zoe aon
Stel je niet zo aan
Boe höbbe die kinder z’ch verstómpeld?
Waar hebben die kinderen zich verstopt?
Väöl werkwäörd kinne wel in ’t Mestreechs, meh neet in ’t Nederlands reflexief weure gebruuk.
Vergeliek:
Zèt Uuch toch!
Gaat U toch zitten!
’t Keend had z’ch versjrik
Het kind was geschrokken
V’r kósten us neet mie trök in die stad
We kenden die stad niet meer terug
Die twie verstoon z’ch neet
Die twee kunnen niet met elkaar opschieten
V’r höbben us good geweend in Mestreech
We zijn goed gewend in Maastricht
Wie sjrijf zie z’ch?
Hoe heet zij?
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |