Regelmaotege werkwäörd (ouch wel ‘zwake’ werkwäörd geneump) vörme hunne verleien tied en hun voltoejd deilwoord op ’n regelmaotege meneer. De verleien tied weurt gevörmp door middel vaan d’n oetgaank -de (veur d’n 2e persoen inkelvoud -des) en ’t voltoejd deilwoord krijg miestal de vörm ge- + stam + (d).
De klinker vaan de verleien tied en vaan ’t voltoejd deilwoord is dezelfde klinker es dee vaan de oonbepaolde wijs.
Veurbeelde:
liere - iech lier-de - diech lier-des - (iech höb) ge-lier-d
wèrke - iech wèrk-de - diech wèrk-des - (iech höb) ge-wèrk
De meneer boe-op e regelmaoteg werkwoord in ’t Mestreechs kin weure vervoog weurt hei-oonder geïllustreerd aon de hand vaan de werkwäörd liere (‘leren’) en wèrke (‘werken’). De aonvogende wijs blijf boete besjouwing, umtot dee vörm neet of koelek weurt gebruuk.
liere - leren
wèrke - werken
Inkelvoud 1e persoen:
iech lier (ik leer)
iech wèrk (ik werk)
2e persoen: 3e persoen:
diech lier-s (jij leert)
geer lier-t (u leert)
heer / zie lier-t (hij / zij leert)
diech wèrk-s (jij werkt)
geer wèrk (u werkt)
heer / zie wèrk (hij / zij werkt)
Miervoud 1e persoen:
veer lier-e (wij leren)
veer wèrk-e (wij werken)
2e persoen: 3e persoen:
geer lier-t (jullie leren)
zie lier-e (zij leren)
geer wèrk (jullie werken)
zie wèrk-e (zij werken)
Commentaar:
D’n 2e persoen inkelvoud krijg d’n oetgaank -s, behalve es de stam op -s oetgeit:
diech mis (jij mist)
diech lös (jij lust).
D’n 2e persoen beleefheidsvörm, d’n 2e persoen miervoud en d’n 3e persoen inkelvoud kriege de volgende oetgeng:
-t, es de stam oetgeit op ‘nen twieklaank of op -l, -n, -r, -j, -w.
Veurbeelde:
heer dui-t (hij duwt)
geer luuster-t (jullie luisteren)
geer wandel-t (u wandelt)
’t wej-t (het waait)
zie woen-t (zij woont)
heer sjriew-t (hij schreeuwt)
-p, es de stam oetgeit op -m:
geer druim-p (u droomt)
heer aosem-p (hij ademt)
-k, es de stam oetgeit op -ng:
heer ming-k (hij mengt)
geer verlang-k (u verlangt)
Es de stam indeg op -ch, -f, -g, -k, -p, -s of -t, weurt geinen oetgaank touwgevoog:
heer lach (hij lacht)
geer klap (jullie klappen)
zie bóf (zij boft)
heer vès (hij vist)
heer zeeg (hij zaagt)
geer praot (u praat)
heer kook (hij kookt)
In ’t miervoud kriege d’n 1e en 3e persoen d’n oetgaank -e: veer / zie luuster-e (wij / zij luisteren)
veer / zie druim-e (wij / zij dromen)
Inkelvoud
1e persoen:
iech lier-de (ik leerde)
iech wèrk-de (ik werkte)
2e persoen:
diech lier-des (jij leerde)
diech wèrk-des (jij werkte)
geer lierde(t) (u leerde)
geer wèrkde(t) (u werkte)
3e persoen:
heer / zie lier-de (hij / zij leerde)
heer / zie wèrk-de (hij / zij werkte)
Miervoud 1e persoen:
veer lier-de (wij leerden)
veer wèrk-de (wij werkten)
2e persoen:
geer lier-de(t) (jullie leerden)
geer wèrk-de(t) (jullie werkten)
3e persoen:
zie lier-de (zij leerden)
zie wèrk-de (zij werkten)
Commentaar:
De vörming vaan de verleien tied vaan regelmaotege werkwäörd wiek in ’t Mestreechs aof vaan die vaan ’t Nederlands. In ’t Nederlands höbbe v’r de oetgeng -de of -te in ’t inkelvoud en -den of -ten in ’t miervoud. De käös tösse die vörm hingk aof vaan d’n oetgaank vaan de stam:
Inkelvoud
ik leer-de
ik werk-te
Miervoud
zij leer-den
zij werk-ten
’t Mestreechs heet veur alle persoene, inkel- en miervoud, d’n oetgaank -de. Allein d’n 2e persoen inkelvoud krijg -des: diech lier-des. Soms weurt veur d’n 2e persoen beleefheidsvörm en veur d’n 2e persoen miervoud d’n oetgaank -det gebruuk: geer lierdet, geer wèrkdet.
Oonder d’n invlood vaan de stumhöbbende d in d’n oetgaank -de weurt de lèste klaank vaan de stam altied stumhöbbend oetgesproke.
Veurbeelde:
f > v:
bóf-de (oetspraok: bóv-de)
p > b:
hoop-de (oetspraok: hoob-de)
s > z:
dans-de (oetspraok: danz-de)
t > d:
praot-de (oetspraok: prao-de)
Inkelvoud:
lier (leer)
wèrk (werk)
Miervoud:
liert (leer)
wèrk (werk)
Commentaar:
Veur regelmaotege werkwäörd is de vörm vaan de gebeejende wijs in ’t inkelvoud identiek mèt de stam.
Veurbeelde:
Lier dat mer vaan boete
Leer dat maar van buiten
Mojl neet zoe väöl
Klets niet zo veel
Trouw laat, jong, daan doort ’t neet zoe lang
Trouw laat, jongen, dan duurt het niet zo lang
D’n 2e persoen beleefheidsvörm en d’n 2e persoen miervoud kriege de volgende oetgeng:
-t: es de stam oetgeit op -l, -n, -r, -j of -w.
Veurbeelde:
Perbeert ’t nog mer ins
Probeer het nog maar eens
Sjaggerneert Uuch neet zoe, Mevrouw
Erger U niet zo, mevrouw
Goejt uuch dedoor
Heb veel plezier
-p: es de stam oetgeit op -m:
Kemp eur haor
Kam jullie haar
-k: es de stam oetgeit op -ng:
Mingk Uuch neet in die ruizing
Meng U niet in die ruzie
Es de stam oetgeit op -ch, -f, -g, -k, -p, -s of -t, krijg de gebeejende wijs geinen oetgaank.
Veurbeelde:
Wach hei mer eve, menier
Wacht U hier maar even, meneer
Luf dat keend ins op
Til dat kind eens op
Raap dat pepier op, jonges
Raap dat papier op, jongens
Mis euren trein neet
Mis uw trein niet
lier-entere / lier-end (lerend)
wèrk-entere / wèrk-end (werkend)
’t Voltoejd deilwoord vaan regelmaotege werkwäörd boevaan de stam oetgeit op -l, -n, -r, -j of -w weurt gevörmp door ge- veur de stam te zètte en -d drachter.
Veurbeelde:
mojle - ge-mojl-d
gekletst
dene - ge-deen-d
gediend
liere - ge-lier-d
geleerd
greuje - ge-greuj-d
gegroeid
trouwe - ge-trouw-d
getrouwd
Commentaar:
Regelmaotege werkwäörd boevaan de stam oetgeit op -m of -ng kriege, respectievelek, de oetgeng -p en -k:
druime - ge-druim-p
gedroomd
minge - ge-ming-k
gemengd
Es de stam indeg op -ch, -f, -g, -k, -p, -s of -t, krijg ’t voltoejd deilwoord geinen oetgaank:
riechte - ge-riech
gericht
kloppe - ge-klop
geklopt
stóffe - ge-stóf
gepocht
winse - ge-wins
gewenst
zege - ge-zeeg
gezaagd
praote - ge-praot
gepraat
gebruke - ge-bruuk
gebruikt
Zjus wie in ’t Nederlands weurt ge- in ’t midde vaan ’t voltoejd deilwoord geplaots in veurbeelde wie de volgende:
aonbranne - aon-ge-brand
aangebrand
doorsjikke - door-ge-sjik
doorgestuurd
vasmake - vas-ge-maak
vastgemaakt
In werkwäörd die beginne mèt be-, er-, ge-, her-, oont- en ver- weurt ge- weggelaote.
Veurbeelde:
betaole - betaold
betaald
oontdèkke - oontdèk
ontdekt
erkinne - erkind
erkend
verplaotse - verplaots
verplaatst
herhaole - herhaold
herhaald
’n Aontal werkwäörd zien regelmaoteg in ’t Mestreechs, meh oonregelmaoteg in ’t Nederlands.
Veurbeelde:
beie - beide - gebeid
bidden - bad - gebeden
buige - buigde - gebuig
buigen - boog - gebogen
houwe - houde - gehoud / gehouwe
houwen - hiew - gehouwen
lije - lijde - gelije
lijden - leed - geleden
mije - mijde - gemijd
mijden - meed - gemeden
oetsjeie - sjeide oet - oetgesjeid
uitschijden - schee uit - uitgescheden
rije - rijde - gerije
rijden - reed - gereden
rijge - rijgde - gerijg
rijgen - reeg - geregen
sjijne - sjijnde - gesjijnd
schijnen - scheen - geschenen
snouve - snoufde - gesnouf
snuiven - snoof - gesnoven
stijve - stijfde - gestijf
stijven - steef - gesteven
strije - strijde - gestrijd
strijden - streed - gestreden
vlöchte - vlöchde - gevlöch
vlechten - vlocht - gevlochten
waoge - waogde - gewaog
wegen - woog - gewogen
wejje - wejde - gewejd
waaien - woei / waaide - gewaaid
Mèrk op tot ’t werkwoord lègke oonregelmaoteg is in ’t Mestreechs, meh regelmoateg in ’t Nederlands:
lègke - lag - gelag
leggen - legde - gelegd
’n Aontal Mestreechse werkwäörd höbbe veur de verleien tied en ouch dèks veur ’t voltoejd deilwoord twie vörm: eine regelmaotege en einen oonregelmaotege.
Veurbeelde:
graove - graofde / groof - gegraove
graven
hure - huurde / hoort - gehuurd
horen
klumme - klumde / klóm - geklump / geklómme
klimmen
ruke - ruukde / rook - geroke
ruiken
sjrikke - sjrikde / sjrók - gesjrik / gesjrókke
schrikken
sjuive - sjuifde / sjoof - gesjuif / gesjove
schuiven
trejje - trejde / trooj - getrejd / getrooje
treden
veule - veulde / voolt - geveuld
voelen
’n Aontal werkwäörd zien regelmaoteg umtot ze veur de verleien tied d’n oetgaank -de kriege, meh oonregelmaoteg umtot de klinker vaan de oonbepaolde wijs verandert:
bloze - blaosde - gebloze
blazen
fluite - flötde - geflöt
fluiten
hole - haolde - gehaold
halen
speule - späölde - gespäöld
spelen
zweite - zwètde - gezwèt
zweten
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |