De regels die ’t Mestreechs heet veur de vörming vaan ’t miervoud vaan zelfstandege naomwäörd zien hiel ingewikkeld. In z’nen Diksjenaer (p.xv) sprik Endepols vaan ’nen ‘doolhof’. Houben (1905, p.54) heet ’t euver ‘een mengel- moes van allerlei bestanddelen… historisch niet meer scherp te scheiden’.
’t Mestreechs heet, zjus wie ’t Nederlands, ’n aontal regels die de mieste gevalle dèkke, meh ’t zien veural de oetzunderinge die alles zoe gecompliceerd make. Daorum is ’t oonmeugelek um die allemaol hei te neume. Dat is ’n taak veur ’t woordebook.
Hei-oonder bespreke v’r iers de drei oetgeng boemèt de mieste zelfstandege naomwäörd in ’t Mestreechs hun miervoud vörme. Vervolges geve v’r veurbeelde vaan wäörd die mie es einen oetgaank in ’t miervoud kinne kriege, vaan wäörd die hun miervoud vörme door verandering vaan sleiptoen in stoettoen of door verandering vaan klinker of twieklaank. Tenslotte volge nog veurbeelde vaan wäörd die in ’t miervoud dezelfde vörm höbbe es in ’t inkelvoud en vaan ’n aontal wäörd die hun miervoud op ’n oetzunderleke meneer vörme.
In ’t Mestreechs kin ’t miervoud vaan zelfstandege naomwäörd weure gevörmp door middel vaan drei oetgeng: -e, -s en -er.
De mieste zelfstandege naomwäörd kriege in ’t miervoud d’n oetgaank -e.
Veurbeelde:
noonk > noonke - ooms
mösj > mösje - mussen
rijstartel > rijstartele - veters
sjèlderij > sjèlderije - schilderijen
teleur > teleure - borden
un > unne - uien
’ne Stumloeze slotmedeklinker weurt dèks stumhöbbend:
baog > baoge - bogen
huif > huive - knikkers
kies > kieze - kazen
roes > roeze - rozen
sjrouf > sjrouve - schroeven
vleeg > vlege - vliegen
De volgende wäörd kriege in ’t miervoud de g-klaank vaan ’t Frans woord garçon, gespeld es -gk (in ’t inkelvoud goon die wäörd oet op -k, ouch gespeld es -gk):
brögk > brögke - bruggen
hègk > hègke - heggen
mögk > mögke - muggen
rögk > rögke - ruggen
’n Verandering vaan de klinker of twieklaank treujt op in:
begijn > begiene - nonnen
douf > doeve - duiven
doum > doeme - duimen
proum > proeme - pruimen
maan > manne - mannen
pries > prijze - prijzen
wien > wijne - wijnen
De wäörd in ’t ierste rijke höbbe stoettoen en kriege in ’t miervoud sleiptoen. Bij de wäörd in ’t twiede rijke gebäört ’t tegeneuvergestèlde.
De slot -t, die in ’t inkelvoud neet weurt oetgesproke, versjijnt wel weer in ’t miervoud, beveurbeeld in:
dialek > dialekte - dialecten
bies > bieste - dieren
fies > fieste - feesten
nach > nachte - nachten
Verandering vaan stoettoen in sleiptoen (en vaan de slotmedeklinker, dee stumhöbbend weurt) vinde v’r in:
oug > ouge - ogen
Dezen oetgaank kriege väöl zelfstandege naomwäörd die in ’t inkelvoud oetgoon op ’ne klinker of op -el, -em, -er en -eer.
Veurbeelde:
bomma > bomma’s - oma’s
femilie > femilies - families
hermenie > hermenies - harmonieën
kedo > kedo’s - cadeaus
perreplu > perreplu’s - paraplu’s
zjielee > zjielees - vesten
spiegel > spiegels - spiegels
boojem > boojems - bodems
bekker > bekkers - bakkers
naober > naobers - buren
vreigeleer > vreigeleers - ruziemakers
zedeleer > zedeleers - leunstoelen
D’n oetgaank -s weurt ouch gebruuk um ’t miervoud te vörme vaan alle verkleinwäörd.
Veurbeelde:
dröpke > dröpkes - borreltjes
jungske > jungskes - jongetjes
huiske > huiskes - huisjes
leedsje > leedsjes - liedjes
Ouch väöl lienwäörd vörme hun miervoud door middel vaan d’n oetgaank -s.
Veurbeelde:
boetiek > boetieks
musical > musicals
computer > computers
show > shows
Verandering vaan klinker höbbe:
broor > breurs - broers
zoon > zäöns - zonen
knien > knijns - konijnen
D’n oetgaank -es kump veur in:
geveul > geveules - gevoelens
jong > jonges - jongens
Dezen oetgaank kump, zjus wie d’n oetgaank -eren in ’t Nederlands, väöl minder veur es de oetgeng -e en -s. Veurbeelde:
ei > eier - eieren
mets > metser - messen
look > loker - gaten
taak > taker - daken
In ’n aontal gevalle weurt ’ne stumloeze slotmedeklinker stumhöbbend:
glaas > glazer - glazen
kruus > kruzer - kruisen
hoes > hoezer - huizen
wief > wiever - wijven
kaaf > kaver - kalveren
De slot-medeklinker d verandert in j in:
blaad > blaajer - bladeren
potloed > potloejer - potloden
broed > broejer - broden
raad > raajer - wielen
kleid > kleier - kleren
De slotmedeklinker k verdwijnt in:
dink > dinger - dingen
In ’t miervoud weurt de t weer oetgesproke, beveurbeeld in:
gewiech > gewiechter - gewichten
geziech > geziechter - gezichten
Verandering vaan klinker vinde v’r in:
keend > kinder - kinderen
’t Mestreechs heet e groet aontal wäörd boevaan ’t miervoud op twie menere kin weure gevörmp. Hei volg ’n selectie:
bèd > bèdde / bèdder - bedden
bok > bokke / bök - bokken
duvel > duvele / duvels - duivels
kogel > kogels / keugel - kogels
lepel > lepels / lepele - lepels
meubel > meubele / meubels - meubels
paol > paole / päöl - palen
reie > reie / reies - redenen
sjogkel > sjogkele / sjogkels - schommels
sjotel > sjotele / sjotels - schotels
spang > spange / spaange - spelden
stek > stekke / stekker - stokken
stóp > stóppe / stup - stoepen
stök > stökke / stökker - stukken
trein > treine / treins - treinen
vinger > vingers / vinger - vingers
vlegel > vlegele / vlegels - vlegels
voot > veu(t) / veuj - voeten
zak > zakke / zek - zakken
E klein aontal zelfstandege naomwäörd vörme hun miervoud neet door middel vaan ’nen oetgaank, meh door middel vaan ’n verandering vaan toen. In ’t inkelvoud höbbe ze sleiptoen en in ’t miervoud stoettoen.
Veurbeelde:
Inkelvoud: sleiptoen / Miervoud: stoettoen
bein - been / bein - benen
berg - berg / berg - bergen
derm - darm / derm - darmen
erm - arm / erm - armen
körf - korf / körf - korven
peerd - paard / peerd - paarden
stein - steen / stein - stenen
vörm - vorm / vörm - vormen
weeg - weg / weeg - wegen
wörm - worm / wörm - wormen
In e groet aontal gevalle weurt ’t miervoud neet gevörmp door ’nen oetgaank touw te voge, meh door de klinker of twieklaank te verandere. In dit opziech wiek ’t Mestreechs hiel erg aof vaan ’t Nederlands.
Veurbeelde:
a > e:
bak > bek - bakken
hals > hels - halzen
start > stert - staarten
aa > e:
baank > benk - banken
plaank > plenk - planken
aa > ee:
kraag > kreeg - kragen
nagel > negel - nagels
slaag > sleeg - slagen
aa > ao:
daag > daog - dagen
ao > äö:
haok > häök - haken
haos > häös - hazen
o > ö:
dochter > döchter - dochters
kop > köp - koppen
pot > pöt - potten
oe > ui:
moes > muis - muizen
loes > luis - luizen
oe > uu:
boek > buuk - buiken
stroek > struuk - struiken
koep > kuup - vaten
voes > vuus - vuisten
oe > ö:
moer > mör - muren
oo > eu:
book > beuk - boeken
sjoon > sjeun - schoenen
knook > kneuk - botten
vogel > veugel - vogels
oo > äö:
hoof > häöf - tuinen
moord > mäörd - moorden
woord > wäörd - woorden
ou > ui:
boum > buim - bomen
koup > kuip - aankopen
knoup > knuip - knopen
Dao zien ouch ’n aontal wäörd in ’t Mestreechs die in ’t miervoud dezelfde vörm (en oetspraok) höbbe es in ’t inkelvoud.
Veurbeelde:
blinne - blinde(n)
doeje - dode(n)
getuige - getuige(n)
gevaangene - gevangene(n)
neut - noot, noten
sjeut - schot, schoten
zede - zede(n)
zun - zonde(n)
De volgende wäörd vörme hun miervoud op ’n meneer die neet door de hei-bove gegeve besjrijvinge weurt gedèk. In de mieste gevalle oondergeit de stam twie veranderinge. Zoe vörmp ’t woord poet ze miervoud door verandering vaan klinker en elisie vaan de -t: poet > pu.
Veurbeelde:
band > ben - banden
draod > dräöj - draden
gaank > geng - gangen
hand > han - handen
hood > heuj / hu - hoeden
hoond > hun - honden
moond > mun - monden
kamp > kem - kammen
land > len - landen
maan > manslui - mannen
rink > ring - ringen
sprunk > sprung - sprongen
stad > stei - steden
stoet > stu - stoten
poet > pu - poten
vloej > vlu - vlooien
vroumes > vroului - vrouwen
wèrkmaan > wèrklui - werklieden
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |