vaan de Mestreechter Taol
’t Prestiesj vaan ’t Mestreechs
Euver ’t algemein heet e dialek minder prestiesj es de standaardtaol. Dat ligk o.a. aon ’t feit tot ’t gebeed boe e dialek weurt gesproke miestal vrij klein is en ’t aontal sprekers dus vrij beperk. Wat ouch ’n rol späölt is tot dialekte door de mieste dialeksprekers allein weure gesproke, neet gesjreve. De dialekliteratuur is dus, in vergelieking mèt die vaan de standaardtaol, neet erg oetgebreid. Dialeksprekers die good kinne sjrieve doen dat miestal in ’t Standaardnederlands. Gooj veurbeelde veur Limbörg zien Frans Erens, Pierre Kemp, Connie Palmen en Wiel Kusters.
Vreuger waore sprekers vaan de standaardtaol dèks geneig um dialekte te besjouwe es verbasteringe vaan ’t Standaardnederlands (es ‘taaltjes’). Ze associeerde dialekte mèt ‘de provincie’, boe lui woende die gei fetsoenlek Nederlands kóste spreke, laot stoon sjrieve, en die z’ch dus mer mèt e dialek móste behelpe. In hun ouge beteikende dat dèks ouch tot dialeksprekers neet väöl intellectueel bagaasj kóste höbbe. Die hawwing koume v’r allewijl gelökkeg get minder tege es vreuger, meh ’t vèlt toch neet te oontkinne tot väöl lui dialekte nog altied zien es aoftrèksels vaan ’t Standaardnederlands en tot sprekers vaan dialekte nog dèks weure gediscrimineerd, al waor ’t allein mer op groond vaan ’t accent boemèt ze Nederlands spreke.
’t Is intressant um te zien tot ’t prestiesj wat e dialek in eus land heet vaan plaots tot plaots kin versjèlle. Plaotse wie, beveurbeeld, Amsterdam, Nimwege en Breda, höbbe e typisch stadsdialek, d.w.z. e dialek wat oonder de plaotseleke bevolking neet väöl prestiesj heet. In Nimwege weurt ’t ‘Nimweegs’ door neet minder es 80% vaan de bevolking geassocieerd mèt ’t liegste sociaol milieu. Nimwegenere vinde hun dialek neet allein ordinair, meh ouch lielek. In Mestreech ligk dat gans aanders en dat is al hiel lang zoe. Al in 1851 sjreef de Mestreechteneer Franquinet:
‘Ook is zij [’t Mestreechs] niet, zoals andere dialekten, enkel tot de volksklasse bepaald: van den hoogsten tot den laagsten stand, iedereen kent, iedereen spreekt het Maastrichtsch’.
(Franquinet, 1851)
In 1890 hèlt Franquinet in de Redoute ’n touwspraok bij de opening vaan ’nen declamatiewedstrijd. Dao-in bevesteg heer wat heer ’n half iew daoveur al euver ’t Mestreechs (heer neump ’t ‘Duts’) had gesjreve:
‘Is ’t daan woonder tot veer eus taol zoe leef hèbbe! Leef hèbbe! Jao, wie kump ’t aanders tot, vreuger en noe nog altied, ederein hei in eus stad Duts sprik, neet allein in de klein sträötsjes, oppe merret, in de winkels, meh ouch op balle, theaters, op koffie- en aovendpartijkes, in de groetste sociëteite, ederein vaan den hoegste stand tot de liegste; eets wat g’r nörges vint, in gein aander stad vaan eus land.
Eus instink en aongebore geveul vaan eigeweerde deit us hei ’t Duts hoegsjatte, en maak tot ’t euveral es ’t woere troent. Wat zègk iech, euveral? Jao, behalve in euze gemeinteraod; dao spreke ze Hollands, en wat veur ’n Hollands!’
(Franquinet, 1890; teks geciteerd oet Spronck, 1998)
Tot ’t Mestreechs in de 19e iew neet beperk waor tot de maotsjappeleke oonderlaog weurt bevesteg door Johan Winkler, dee in 1874 z’n Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon publiceerde. In dat book had heer 186 vertaolinge in dialek bijeingebrach vaan de parabel vaan de Verlore Zoon. Ein vaan die vertaolinge is in ’t Mestreechs en daobei gief Winkler ’t volgende commentaar:
‘De maastrichtsche tongval is in deze stad niet uitsluitend tot den geringen burgerstand en eigenlijke volksklasse beperkt, even als dit in de meeste steden, vooral hoofdsteden, met den eigenen stedelijken tongval het geval is. Integendeel, het maastrichtsch wordt door alle Maastrichtenaren, zoowel door voornamen als door geringen, in het dagelijkschen leven onder elkander gesproken. Deze omstandigheid…is zonder twijfel de hoofdoorzaak waarom de echte maastrichtsche tongval zoo zuiver is gebleven’.
(Winkler, 1874)
Zoe’n 70 jaor later kump de Nimweegsen hoeglieraar Van Ginneken, in z’n vergelieking vaan ’t Bredaas mèt ’t Mestreechs tot dezelfde conclusie:
‘In Breda hoort men het dialekt eigenlijk alleen in de achterbuurten en de oude steegjes, bij de kleine burgerij en in de arbeidersfamilies. Maar in Maastricht spreekt elke daar geboren en getogen dokter en advokaat, handelsman of fabrikant, ambtenaar en magistraat den heelen dag door Maastrichtsch, en dat niet alleen in zijn gezin, maar ook in de uitoefening van zijn beroep met alle stadsgenooten, ja met alle Limburgers, en gaat hij alleen in een gesprek met nog niet ingeburgerde Hollanders tot het Algemeen Beschaafd Nederlands over.
Terwijl men in het plat Bredaasch alleen kan converseren over huiselijke en plaatselijke onderwerpen, kan men in het Maastrichtsch niet alleen Latijn of Grieksch doceeren, maar ook een technisch ingenieursprobleem behandelen of algebra of hoogere meetkunde uitleggen, ja zelfs een diep en geleerd gesprek of redetwist voeren over wijsbegeerte en godsdienst’.
(Van Ginneken, 1943)
Of iemand oets Letien, Grieks of meetkunde in ’t Mestreechs heet gedoceerd vèlt te betwiefele, meh wat Van Ginneken sjrijf gief in eder geval aon tot ’t Mestreechs in deen tied in Mestreech ’n gans aander rol späölde es ’t Bredaas in Breda.
In dees situatie is nog altied gein verandering gekoume. Oet recente studies vaan ’n aontal stadstaole in eus land is gebleke tot de plaotseleke bevolking väöl vaan die taole es ordinair of plat besjouwt. In de zoegenaomde hoeger milieus weure ze daorum daan ouch neet gebruuk. In Mestreech is dat abseluut neet ’t geval. Wie Hagen sjrijf:
‘Het Maastrichts heeft niet het stigma van een platte, minne taal; het wordt dan ook niet alleen in de lagere maar ook in de hogere plaatselijke milieus gesproken’.
(Hagen, 1999)
Mestreechtenere zien altied al hiel gruuts op ’t dialek vaan hun stad gewees. Soms gónge ze dao wel erg wied in, wie, beveurbeeld, de sjrijver vaan ’t Sermoen euver de Weurd, ’nen teks in ’t Mestreechs, dee wersjijnlek dateert oet de 2e hèlf vaan de 18e iew (Spronck, 1993). In deen teks, dee o.a. te vinde is in d’n Diksjenaer vaan Endepols, weurt verklaord tot vaan alle taole gein ein taol ’t Mestreechs kin euvertreffe:
‘ich sal uch bewiesen, dat et Mastreegs de beste van alle de taulen is, …’.
De sjrijver vaan ’t Sermoen had dudelek gein las vaan e minderwierdegheidscomplex. Wee dat ouch neet had waor Franquinet, dee in 1879, in ’n artikel in De Maasgouw, wel ’nen hiel chauvinistischen toen aonsleit:
‘Onder al de Limburgse dialekten is het Maastrichtsch zonder twijfel het schoonste, zuiverste en meest regelmatige’.
’t Prestiesj wat ’n dialek heet in de gemeinsjap boe-in ’t weurt gesproke hingk aof vaan de hawwing vaan de sprekers vaan dat dialek. Es die hawwing positief is, daan heet dat dialek prestiesj en weurt ’t gerespecteerd. ’t Heet mie kans um te euverleve es ’n dialek boe de lui op neerkieke.
Oonderzeuk door Münstermann (1989, 1992) heet oetgeweze tot Mestreechtenere nog altied ’nen hoegen dunk vaan ’t Mestreechs höbbe. Münstermann deeg oonderzeuk oonder drei ginneraties Mestreechtenere (tösse 16 en 20 jaor, tösse 30 en 45 jaor en bove de 55 jaor) in twie buurte vaan Mestreech: ’t Blauw Dörp en ’t Villapark. Heer leet z’n 64 informante twie tekste hure, in ’t Mestreechs en in ’t Standaardnederlands, en vroog ze um dao ’n oordeil euver oet te spreke. Oet de antwoorde bleek tot Mestreechtenere ’n hiel positief hawwing höbbe tegeneuver hun dialek. Ze zien hiel gruuts trop en in väöl opziechte höbbe ze zelfs mie waardering veur ’t Mestreechs es veur ’t Standaardnederlands.
’t Oonderzeuk vaan Münstermann nao de hawwing vaan Mestreechtenere tegeneuver ’t Mestreechs is in 2000 nog ins euvergedoon door Thessa Paanakker. Münstermann baseerde z’n studie op Mestreechtenere die Mestreechs spraoke. In häör scriptie, getiteld ‘Geere gesproke?’, heet Paanakker neet allein de hawwing vaan Mestreechs-sprekende Mestreechtenere bekeke, meh ouch die vaan inwoeners vaan de stad die allein Standaardnederlands spre- ke. Häör conclusie is tot de attitude vaan Mestreechs-sprekende Mestreechtenere nog altied hiel positief is. ’t Mestreechs vinde ze aontrèkkeleker es ’t Standaardnederlands, allewel ’t Nederlands veur hun mie status heet.
Dit oonderzeuk lieverde ouch rizzeltaote op die drop zouwe kinne wieze tot de taolsituatie in Mestreech aon ’t verandere is. ’n Indicatie daoveur is ’t feit tot de hawwing tegeneuver ’t dialek toch get minder positief is es tien jaor geleie en tot jong lui minder status touwkinne aon ’t Mestreechs es de awwer ginneratie. ‘Als deze ontwikkeling doorzet’, sjrijf Paanakker (p.79), ‘en de houding ten opzichte van het Maastrichts negatiever wordt, kan dit een sterk effect hebben op de taalsituatie. Op dit moment zijn de veranderingen sinds het onderzoek van Münstermann tien jaar geleden nog gering. Hierbij dient echter in aanmerking genomen te worden dat een kleine verschuiving de aanzet kan zijn tot een grotere’.
bevat op dit momint
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |