vaan de Mestreechter Taol
Tèlwäörd
Tèlwäörd geve e getal aon of ’n plaots in ’n rangorde. Ze kinne in twie gróppe weure verdeild: hooftèlwäörd (ein, twie, drei, etc.) en rangtèlwäörd (ierste, twiede, derde, etc.). Alle tèlwäörd kinne op twie menere weure gebruuk: zelfstandeg en neet-zelfstandeg.
Hooftèlwäörd
Veurbeelde:
1. eine / ein / ei
2. twie
3. drei
4. veer
5. vief / vijf
6. zès
7. zeve
8. ach
9. nege
10. tien
11. èlf
12. twelf
13. daartien / dertien
14. veertien
15. vieftien
16. zestien
17. zevetien
18. achtien
19. negetien
20. twinteg
21. einentwinteg
22. twieëntwinteg, etc
30. daarteg / derteg
40. veerteg
50. viefteg
60. zesteg
70. zeveteg
80. tacheteg
90. negeteg
100. hoonderd
101. hoonderd ein, etc.
200. twiehoonderd, etc.
1000. doezend
Commentaar: De vörm eine, ein en ei weure bepaold door ’t grammaticaol geslach vaan ’t volgend zelfstandeg naomwoord:
mannelek: eine maan - één man
vrouwelek: ein vrouw - één vrouw
oonzijdeg: ei meidske - één meisje
Vief weurt gebruuk veur e zelfstandeg naomwoord en es ierste illemint in e tèlwoord. In aander gevalle heet ’t Mestreechs vijf:
vief kier - vijf keer
nómmer vijf - nummer vijf
vieftien, viefentwinteg - vijftien, vijfentwintig
Hooftèlwäörd kriege ’nen oetgaank in oetdrökkinge wie: mèt hunnen twieje (‘met hun tweeën’), mèt us / uzzen dreie (‘met ons drieën’).
’t Nederlands woord ‘half’ correspondeert in ’t Mestreechs mèt half of haaf: ’nen halven / haven daag (‘een halve dag’), ’n half / haaf oor (‘een half uur’).
Zjus wie in ’t Nederlands, kriege väöl wäörd die ’n aontal, bedraag, gewiech of maot aongeve nao e tèlwoord gei miervoud.
Veurbeelde:
tien kilometer
zès ton
ach jaor
veer liter
twie oons
drei kerteer
Ouch ’t woord maond krijg in ’t Mestreechs gei miervoud: vief maond (‘vijf maanden’).
Väöl en wieneg weure es oonbepaolde hooftèlwäörd besjouwd. Ze höbbe oonregelmaotege trappe vaan vergelieking:
väöl - mie / miejer - mieste / meiste
wieneg - minder / wieneger - minste / wienegste
Rangtèlwäörd
Rangtèlwäörd weure gevörmp mèt behölp vaan de achtervoogsels -de (twie > twiede) of -ste (ach > achste). Oonregelmaoteg zien ierste en derde / drijde.
Veurbeelde:
1e. ierste
2e. twiede
3e. derde
4e. veerde
5e. vijfde
6e. zèsde
7e. zevende
8e. achste
9e. negende
10e. tiende, etc.
20e. twintegste
21e. einentwintegste, etc.
30e. daartegste / dertegste, etc.
100e. hoonderdste
1000e. doezendste
Commentaar: Iers weurt gebruuk es bijwoord, beveurbeeld in Komp geer noe iers? (‘Komt U nu pas?’). Twieds en derds kinne allein zelfstandeg veurkoume, beveurbeeld in Iech waor twieds en zie derds (‘Ik was tweede en zij derde’).
’t Rangtèlwoord dat correspondeert mèt ’t hooftèlwoord vief / vijf is altied vijfde.
Behalve achste geve Endepols en Houben (1905, p.64) ouch achde, meh dee vörm klink noe awwerwèts. Dat gelt ouch veur drijde (in plaots vaan derde).
bevat op dit momint
|
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1634 |